مرکز پژوهشهای مجلس شورای اسلامی در تاریخ 4 آذر 1396 گزارشی 68 صفحهای با عنوان «مطالعه قوانین کشورهای منتخب در حوزه محصولات تراریخته» منتشر کرده است. خلاصهای از این گزارش در ادامه آمده است.
به نظر میرسد، تمایل کشورها به واردات محصولات تراریخته بیش از تولید داخلی است. چندین دلیل برای این موضوع میتواند وجود داشته باشد. نگرانی دولتها از مخاطرات زیستمحیطی و تعهدات و جبران خسارت، در کنار عدم تمایل کشاورزان و مخالفت گروههای سبز سببشده تا تنها 28 کشور به کشت گیاهان تراریخته اقدام کنند. ازسوی دیگر، کشورهای عضو سازمان تجارت جهانی، پایبند به تجارت آزاد هستند و تنها محدودیتهایی برای ممنوعیت واردات محصولات ازجمله محصولات تراریخته دارند، اما شرایط و الزاماتی برای واردکنندگان ازجمله درخواست ارائه ارزیابی خطر، گواهی ایمنی GMO، برچسبگذاری و پیشنهاد اقدامات اضطراری درخصوص انتشار ناخواسته و غیره قرار میدهند.
حق آگاهی مصرفکنندگان از محصولات تراریخته، در اکثر کشورها بسیار مهم و حیاتی است و در این راستا برچسبگذاری محصولات تراریخته و اطلاعرسانی به مردم الزامی است. البته سیاستهای متفاوتی درخصوص موجودات زنده تراریخته و محصولات مشتقشده و فرآوریشده از آنها (غیرزنده) وجود دارد و حد آستانه وجود GMO در محصولات جهت برچسبگذاری، در کشورهای مختلف ممکن است تفاوت داشته باشد، اما اصل برچسبگذاری و ردیابی محصولات تراریخته جهت تأیید ایمنی و رعایت حقوق مصرفکنندگان، از الزامات مجوزدهی به واردات و عرضه این محصولات در بیشتر کشورها بهشمار میرود.
در کشورهای مختلف، چندین نهاد ازجمله وزارت کشاورزی، وزارت بهداشت و سازمان حفاظت محیط زیست، مسئول مجوزدهی و نظارت بر تولید واردات، صادرات و تجارت محصولات تراریخته هستند. با اینحال در برخی کشورها، وزارتخانههایی مانند وزارت اقتصاد، وزارت کار و نهادهای دیگر نیز در بحثهای مربوط به آثار اقتصادی واردات و صادرات محصولات تراریخته و یا ایمنی کارکنان در معرض اینگونه محصولات نیز دارای وظایف و اختیاراتی هستند و محدودیتهای خاصی را برای محصولات تراریخته در حوزه پژوهش، کشت، رهاسازی در محیط و مواد غذایی اعمال میکنند. برای مثال، در برخی کشورها، مکان آزمایش و تولید محصولات تراریخته ازجمله آزمایشگاههای تحقیقاتی نیز به اخذ مجوز برای فعالیت ملزم هستند.
در اکثر کشورها، ارزیابی محصولات تراریخته بهصورت موردی و در مقایسه با همتایان غیرتراریخت از نظر ویژگیها و محصول نهایی انجام میگیرد. برای مثال درخصوص ایمنی غذایی، هر محصول تراریخته (رخداد یا event) از نظر پتانسیل تولید سموم، ایجاد واکنشهای آلرژیک، ایمنی میکروبیولوژیکی و... قابل ارزیابی است. درخصوص مخاطرات زیستمحیطی، امکان جریان ژنی به علفهای هرز، اختلاط با گیاهان غیرتراریخته و غیره میتواند مورد بررسی قرار گیرد.
در اکثر کشورها قوانین و مقررات ویژهای برای محصولات تراریخته وجود دارد که برخی شامل قوانین و مقررات ملی بوده و برخی در راستای قوانین و مقررات بینالمللی مانند اتحادیه اروپا و کنوانسیون تنوع زیستی است با اینحال، تولیدکنندگان بزرگ GMO در جهان مانند ایالات متحده، کانادا و آرژانتین عضو پروتکلهای مذکور نیستند چرا که نگران تحمیل محدودیتهایی روی تجارت آزاد GMOها هستند که میتواند به صادرات محصولات کشاورزی آنها آسیب برساند.
بررسی قوانین و مقررات ایران درخصوص محصولات تراریخته نشان میدهد که سیاست کشور در راستای تولید، واردات، صادرات و مصرف محصولات تراریخته است. با اینحال، قانون ایمنی زیستی ایران بعنوان مهمترین قانون درخصوص این محصولات، خود دارای ایرادات و کاستیهایی است که سبب بروز تفسیرهای مختلف و بهتبع آن عدم اجرای آنشده است. همچنین ناهماهنگی بین دستگاههای اجرایی ذیصلاح و نبود ضمانت اجرایی کافی در کشور سبب شده تا علیرغم وجود قوانین مرتبط ازجمله قانون الحاق ایران به پروتکل ایمنی زیستی کارتاهنا و قانون ایمنی زیستی، تنها از تولید تجاری گیاهان تراریخته در کشور جلوگیری به عمل آمده و درخصوص واردات این نوع محصولات، کنترل و نظارتی صورت نگیرد.